Thông thường các buổi lễ trong đạo Phật đều có phần niêm hương bạch Phật, gọi tắt là niêm hương.

Từ Đại lễ Phật đản tổ chức trên các lễ đài lộ thiên, cho đến lễ cầu an, cầu siêu trong các chùa, lễ an vị Phật tại tư gia, lễ cúng giỗ ông bà Tổ tiên trong gia đình đều có niêm hương.

Niêm hương bạch Phật là tay cầm cây hương dâng lên cúng dường và trình bạch lên đức Phật hôm nay mình làm việc gì đó, cầu xin Tam bảo chứng minh gia hộ cho buổi lễ được thành tựu viên mãn.

Các buổi lễ được tổ chức trang trọng đều có thư mời và kèm theo chương trình, trong chương trình có mục niêm hương bạch Phật gọi tắt là “niêm hương”. Gần đây, tôi thấy từ Giáo hội Trung ương cho đến Thành hội, quận huyện giáo hội, các chùa và các tư gia mỗi khi có tổ chức lễ hầu hết ghi trong chương trình là NIỆM HƯƠNG. Danh từ “niệm hương” được dùng không chính xác và thường gợi lên ý tưởng sai lầm một cách vô nghĩa. Rồi theo đó mà in ấn phát, xướng ngôn viên lặp đi lặp lại trên loa phóng thanh, nhiều khi gây ấn tượng thiếu tịnh tín nhiệt thành. Vì vậy nên tôi mạo muội giải thích hai từ “niệm hương” và “niêm hương”, hầu mong sau này các bộ phận văn phòng, in ấn, xướng ngôn viên dùng từ cho đúng ý nghĩa của nó.

Trước hết tôi xin thành tâm sám hối với chư Tôn đức Tăng, Ni và quý thức giả. Dùng từ “niêm hương” và “niệm hương” nhầm lẫn như thế là do bộ phận văn phòng, thư ký và xướng ngôn viên, chứ không phải do quí Ngài. Cụ thể như Đại lễ Phật đản năm nay (Phật lịch 2548) tại Quảng hương Già lam, do tôi làm trưởng ban tổ chức vậy mà trong chương trình vẫn để là “niệm hương”.

Vậy “niêm hương” và “niệm hương” khác nhau như thế nào?

Chữ “niêm” (拈) gồm có bộ thủ (扌) là tay và chữ chiêm (占) là xem đoán. Theo Từ điển của Đào Duy Anh chữ “niêm” là dùng ngón tay mà lấy vật gì, tức là nắm lấy một vật cụ thể. Như vậy, niêm hương là dùng tay nắm lấy cây hương dâng lên cúng Phật để cầu nguyện thành tựu một công việc nhất định, gọi là niêm hương bạch Phật.

Nguyên lai, thuở xưa, trên hội Linh Sơn, khi đức Phật cầm nhánh hoa đưa lên thì ngài Ca-diếp mỉm cười, do đó mà có sự lưu truyền tâm ấn của Thiền tông, gọi là “niêm hoa vi tiếu” (拈華微笑). Niêm hương và niêm hoa, tuy hai sự việc có vẻ khác nhau, nhưng ý nghĩa cũng gần tương tự.

Theo Phật quang Từ điển, mục từ “Niêm hương” (拈香), được giải thích là “sự đốt hương, dâng hương trước tượng Phật, Bồ-tát và Tổ sư. Từ “niêm hương” cũng có khi viết là 捻香, đọc là “niệm hương” cũng đồng nghĩa với “niêm hương.”

Nhưng, chữ 捻 này đọc là “niệm” có nghĩa là “vo tròn”, đồng âm với chữ “niệm” (念) là nhớ nghĩ. Để không nhầm lẫn với từ “niệm Phật” (念佛) nên thường không nói là “niệm hương” mà nói là “niêm hương”.

Chữ “niệm” (念) gồm có bộ tâm (心) và chữ kim (今). Niệm là nhớ nghĩ, đọc tụng, như niệm Phật là nhớ nghĩ Phật, niệm kinh là đọc tụng kinh, niệm thư là đọc sách, v.v... Nếu nói niệm hương là nhớ nghĩ cây hương, hay đọc tụng cây hương, nhưng cây hương thì có gì đâu mà phải nhớ nghĩ, đọc tụng. Cho nên dùng từ “niệm hương” như vậy là không đúng, không có nghĩa. Cứ thấy vị chứng minh hay chủ sám trong buổi lễ cầm hương quỳ trước bàn thờ Phật mật niệm gì đó mà vội cho rằng đó là niệm hương, sự thật là không phải như vậy.

Về ý nghĩa “niêm hương”, trong sách Tổ đình sự uyển, quyển 8, mục “niêm hương”, có nói: “Họ Thích khi làm Phật sự không bao giờ mà không bắt đầu bằng sự niêm hương.” Đó là lấy cây hương để biểu lộ tín tâm. Mà Kinh nói, Tín là nguồn suối của Đạo, và mẹ của các công đức, nuôi lớn các gốc rễ lành (Tín vi Đạo nguyên công đức mẫu, Tín năng trưởng dưỡng chư thiện căn 信爲道源功德母信能長養諸善根) là theo ý đó.

Vậy, mong rằng bộ phận văn phòng, thư ký, xướng ngôn viên, v.v… lưu ý nên dùng cho đúng chữ “niêm hương” chứ không nên đọc là “niệm hương” để khỏi nhầm lẫn.

Quảng hương Già lam

Mùa an cư, Phật lịch 2548

Thích Đức Chơn

Nguồn: http://www.phapluanonline.com

Mục TƯ VẤN của Giác Ngộ Online có ghi như sau:

HỎI: Trong các lễ nghi Phật giáo hiện nay, có nơi dùng cụm từ Niêm hương bạch Phật, một số nơi khác sử dụng Niệm hương bạch Phật. Xin cho biết cụm từ nào chính xác nhất. Ở nước ta, trong nghi lễ Phật giáo, vị chứng minh hoặc sám chủ thường cầm 3 cây hương khấn nguyện, trong khi ở Đài Loan-Trung Quốc thì chư vị dâng lên Tam bảo một thỏi hương trầm, ở một số nước khác thì chư Tăng và Phật tử cầm một cành hoa quỳ trước tượng Phật…, việc ấy có cùng ý nghĩa không? (DIỆU ĐỨC, Q.5, TP.HCM; thanhyen...@yahoo.com)

ĐÁP: Bạn Diệu Đức và thanhyen… thân mến!
 

Theo Hán Việt tự điển (Thiều Chửu), Niêm (bộ Thủ-tay và chữ Chiêm-xem) có nghĩa là dùng ngón tay lấy vật gì. Chữ Niêm này đồng nghĩa với chữ Niệp (bộ Thủ-tay và chữ Niệm-nhớ nghĩ) nghĩa là cầm lấy. Niệp còn thêm một âm nữa là Niệm nhưng với nghĩa là dùng ngón tay vo giấy hoặc xe sợi, cũng hoàn toàn khác với chữ Niệm (bộ Tâm-tim và chữ Kim-nay) có nghĩa là nhớ nghĩ, đọc tụng.

Từ điển Phật học Huệ Quang (tr.2820) xác định là Niêm hương (hay Niệp hương) chứ không phải là Niệm hương. Niêm hương là tay cầm hương dâng lên trước tượng Phật, Bồ tát và chư vị Tổ sư.

Bạch Phật là trình thưa lên Đức Phật những sự việc, tâm nguyện mà mình đang làm. Vậy “Niêm hương bạch Phật là tay cầm hương dâng lên cúng dường và trình bạch lên Đức Phật hôm nay mình làm việc gì đó, cầu xin Tam bảo chứng minh gia hộ cho buổi lễ được thành tựu viên mãn” (HT.Thích Đức Chơn, Tập san Pháp Luân).

Sách Tổ Đình Sự Uyển nói về ý nghĩa Niêm hương như sau: “Người đệ tử Phật khi làm Phật sự bao giờ cũng bắt đầu bằng sự niêm hương. Niêm hương là biểu hiện lòng thành tín của mình”. Vị Tăng chứng minh hay chủ lễ thực hành nghi thức Niêm hương bạch Phật trước khi làm lễ.

Về vấn đề dâng hương và dâng hoa, trong các lễ phẩm cúng dường Tam bảo thì hương và hoa là những lễ vật được dùng một cách thông dụng và phổ biến nhất. Khi Đức Phật còn tại thế, các Phật tử Ấn Độ mỗi buổi sáng thường hái hoa, kết thành vòng lớn nhỏ mang đến tinh xá cúng dường Phật và chư Tăng. Truyền thống này vẫn còn duy trì đến ngày nay, các Phật tử thường mang hoa đến cắm lên bàn thờ Phật, hay để dưới chân tượng Phật. Ngoài ra, còn có không ít Phật tử dâng hoa cúng Phật bằng cách tay cầm một cành hoa quỳ trước Đức Phật thành kính cầu nguyện, có thể gọi là niêm hoa. Giáo điển Thiền tông có tích Niêm hoa vi tiếu. Tại một pháp hội trên núi Linh Thứu, Đức Phật cầm một cành sen đưa lên, đại chúng đều im lặng, chỉ có Tôn giả Ca Diếp mỉm cười nên được Phật phó chúc, trao truyền Chánh pháp Nhãn tạng (Vạn Tục 136, 221 thượng). Thiết nghĩ, niêm hoa hay dâng hoa là một truyền thống đẹp đẽ cần được phát huy và tái hiện trong bối cảnh Phật tử Việt ngày nay đốt hương quá nhiều, nhang khói nghi ngút ngập tràn điện Phật, mang nặng sắc thái tín ngưỡng hơn là thanh tịnh và thăng hoa tâm linh.

Khác với phương thức dâng hoa của Phật tử Ấn Độ và một số quốc gia theo Phật giáo Nam truyền, dâng hương thịnh hành ở Trung Quốc và Việt Nam. Truyền thống Phật giáo Việt Nam, vị chủ lễ thực hành nghi thức Niêm hương với 3 cây hương tượng trưng cho ý nghĩa cúng dường 3 ngôi Tam bảo. Ở Trung Quốc, hương trầm dưới dạng thỏi, thanh hoặc viên phổ biến hơn các loại hương khác nên vị chủ lễ khi niêm hương thường cầm một thỏi hương, đưa lên ngang trán khấn nguyện. Từ điển Phật học Huệ Quang dẫn sách Thiền Uyển Thanh Quy nói về pháp thức Niêm hương (của người Trung Quốc) như sau: “Hai tay bưng hộp hương, tay phải cầm hộp đựng hương để trong lòng bàn tay trái, kế đó tay phải mở nắp hộp đựng hương để trên đài hương, tay phải dâng hương, đốt hương trước tôn tượng mà mình kính hiến. Sau đó, tay phải cầm nắp hộp hương đậy hộp lại, hai tay bưng hộp hương để trên bàn hương, rồi cúi đầu chúc nguyện”.

Như vậy, niêm hương hay niêm hoa về hình thức tuy khác nhau song cùng mang một ý nghĩa là dâng cúng lễ phẩm thanh tịnh và cao quý lên Tam bảo. Dâng hương, dâng hoa là một pháp thức cúng dường, thể hiện niềm tịnh tín của những người con Phật, một nghi thức quan trọng không thể thiếu trong nghi lễ Phật giáo.

Chúc các bạn tinh tấn!

TỔ TƯ VẤN

Nguồn: http://www.giacngo.vn/tuvan

*****